وبلاگ باغچه بان

مقدمه

«الرحمن علم القرآن خلق الانسان علمه البيان»

شنيدن و خواندن وسيله ايست براي پي بردن به افكار ديگران و گفتار و نوشتن وسيله ايست براي آگاه ساختن ديگران از مقاصد و افكار خود. بنابراين تمام كوششهايي كه در زمينه آموزش زبان دردبستان انجام مي گيرد بايد در جهت پرورش اركان چهارگانه آن يعني شنيدن – گفتن – خواندن و نوشتن باشد. اما سؤالي كه در اينجا مطرح مي شود اين است كه چرا دانش آموزان ما در املا ضعف دارند ؟ به روايتي اشكال كار در كجاست ؟ معلم؟ دانش آموز؟ و شايد هم خانواده ؟

در اين مقاله سعي نموده ام تا با استفاده از تجربيات خود و همكاران پاسخي به پرسش مطرح شده بدهم و عوامل مختلف را بررسي و در نهايت راهكارهايي را ارائه نمايم.

اميدوارم كه تلاش كوچك من در جهت پرورش قواي ذهني ، عواطف ، استعدادها و تواناييهاي كودكانمان مفيد واقع شود.

سید علی عبداللهی حسینی

کارشناس تکنولوژی و گروه های آموزش عمومی استان مازندران

زمستان 86

تعريف املا

املا کلمه ای است عربی و مصدر. این کلمه در ترجمه ی فارسی به معانی پرکردن، نویسانیدن دیگری را به تلقین، ازخود چیزی گفتن، مطلبی را تقریر کردن تا کسی بنویسد، نوشتن از تلقین دیگری،نوشتن مطلبی که دیگری تقریرکند، طریقه نوشتن کلمات، درست نویسی،نوشتن ترکیب حروف موافق قاعده ی رسم الخط استفاده شده است. {دهخدا،لغت نامه،ذیل کلمه ی املا}ریشه ی لاتین آن فرانسوی است و به معنی« مطلبی که کسی املا کند و دیگری بنویسد.»آمده است{ دهخدا،لغت نامه،ذیل کلمه ی املا}با نگاهی مختصر ، ولی جدی به مفاهیم برگردان املا ، مفهوم درس به معنی عام از آن استخراج نمی شود. همچنین با نگاهی گذرا به مواد درسی کشورهای حوزه ی خلیج فارس و حتی اروپا در می یابیم درسی به نام دیکته، همانند آنچه که در ایران مصطلح است ، وجود ندارد.

جمع كلمه املا ، امالي است و كتابهاي بسياري به نام امالي داريم يعني ديگران مي گفتند و افرادي مي نوشتند و بعدها به صورت سندهاي مهم علمي مي شوند املاگويي و املانويسي يكي از مهارت هاي پيچيده و مهم و اساسي زبان فارسي است چراكه در اين عمل يعني املانويسي چهار مهارت زباني درگير مي شوند اين است كه در گذشته و حال يك مهارت بسيار مهمي بشمار مي رود بديهي است با نوشته اي كه با غلطهاي املايي همراه باشد ارتباط زباني بين افراد جامعه به نحو مؤثر برقرار نمي شود بنابراين لزوم توجه به اين درس كاملاً روشن است و در نوشتن املا دانش آموزان بايد موارد زير را رعايت كنند.

الف : خوب گوش دادن – تشخيص دقيق كلمات و درك آنها

ب : خوب تشخيص دادن – يادآوري و مجسم ساختن تصوير و بازشناسي آن كلمه در ذهن

ج : درست نويسي – نوشتن صحيح حروف سازنده كلمه و توالي مناسب آنها

حال سؤالي كه در اينجا مطرح مي شود اين است كه چرا دانش آموزان ما واقعاً در املا ضعف دارند دليل اصلي آن چيست ؟ اشكال كار كجاست ؟ مقصر كيست ؟ معلم ، دانش آموز و يا خانواده.

پاسخ همه سؤالات اين است ما معلمين فقط در درس املا بيشتر به «وجه آزموني» آن توجه مي كنيم و در برنامه هفتگي اگر 2 يا 3 جلسه املا داريم در همه جلسات املا مي گوييم و به آن نمره مي دهيم بدون آنكه نخست به آموزش املاي كلمات بپردازيم پس اشكال كار در همين جاست كه ما به «وجه آموزشي» املا اصلاً توجهي نداريم يا اگر داريم خيلي كم است پس اگر هفته اي ما 2 جلسه املا داريم بايد يك جلسه آموزش املا دهيم. جلسه بعد ارزشيابي انجام دهيم.

شناخت شناسی کلمه ی «املا»

راستی هدف از املا چیست؟به چه دلیل منطقی معلمان باید بگویند و دانش آموزان فقط بنویسند، آن هم بدون کمک از کسی یا منبعی؟ بعد از املا چه اتفاقی می افتد؟ نمرات دانش آموزان در املا نشان از دانسته های آنان است یا ندانسته هایشان؟ آیا کسی برای املا طرح درس روزانه ای با تمام جزئیاتش طراحی کرده است؟ هدف کلی، اهداف جزیی و رفتاری، روش تدریس، ابزار و وسایل و... چگونه برای آن پیش بینی شده است؟ آیا هدف از املا سنجش میزان درست نویسی است یا طرحی است برای آموزش درست نویسی، کدام یک؟ راستی چرا در دبیرستان ، از املا به معنای دوره ی ابتدایی و راهنمایی خبری نیست؟آیا املا در دبیرســتان کم اهمیت می شود و یا به دانـــــش آموزان دبیرستانی

نمی توان همانند کودکان دوره ی ابتدایی املا گفت؟

ِآیا املا یک درس است؟

عنوان های درس ریاضی، املاو علوم از مهم ترین درس های دوره ی ابتدایی بشمار می روند. برخی از دست اندرکاران در آموزش و پرورش ، از کاهش یا افت تحصیلی در دو درس ریاضی و املا، نگرانی خود را به شکل های گوناگون نشان می دهند. البته آن ها حق دارند. آمار نمرات دانش آموزان حاکی از همین موضوع است. به عبارت دیگر ، دانش آموزان دوره ی ابتدایی در درس املا ، به نوعی بیش ترین افت تحصیلی را نشان می دهند. مدیران آموزشی ما، در جلسات عمومی خود ، قبل از شروع امتحانات ، توجه به درس املا و ریاضی را بیش تر از بقیه ی درس ها یاد آوری می کنند .

به نظر می رسد ، معلمان به دلیل نا آشنایی با مفهوم واقعی املا که البته همه فکر می کنند یک در س است ، آن را برای دانش آموزان به هیولایی تبدیل کرده اند. اساسا دانش آموزان املا را بطور واقعی و جدی دوست ندارند. جالب این است که دانش آموزان هم در مدرسه املا می نویسند و هم در خانه، البته هر یک به روش های کاملا متفاوت. روش های املا گفتن ، املا نویسی و هم تصحیح املا در خانواده ، از اصول ثابت و مشخصی پیروی نمی کنند. می توان حدس زدکه نمرات دانش آموزان در املای خانه ، خیلی جدی نباشد. معمولا اکثر دانش آموزانی که در مدرسه املای ضعیفی دارند ، در خانه نمرات نسبتا خوبی می گیرند. البته حل این تضاد خود جای بحث دارد. به نظر نمی رسد که معلمان بطور جدی به املا دقیق شده باشند.

اساسا املا یک درس نیست، بلکه نوعی آزمون درست نویسی است. معمولا بعد از املا ، اتفاق جدی برای آموزش درست نویسی نمی افتد. اگر قرار باشد میزان درست نویسی ( از نظر لغات ادبیات فارسی) سنجیده شود ، پس بسیار ضروری است که قبل از هر امتحانی ، آموزش مناسب و خوبی ارائه شود؛ همانــــند درس های ریاضی، علوم و درس های دیگر. اما متاسفانه در خصوص امـــــلا چنین اتفاقی

 نمی افتد. معمول این است که معلم،زنگ املا به دانش آموزان چیزهایی می گوید که آن ها باید بنویسند. حال قبل از آن ، آیا هیچ آموزشی داده است یا خیر، خود جای سوال و بررسی است.

اگر املا درس نیست ،پس چیست؟ با یک نگاه ساده به مو ضوع و مفهوم نوشتن می توان در یافت که املا خود جز کوچکی از انشاست. سعدی شیرین سخن آورده است :« گر آن جمله را سعدی انشا کند – مگر دفتری دیگر املا کند.»{همان ، ذیل کلمه ی انشا} در این بیت شعر ، ابتدا انشا آمده است و پس از آن املا.

تفاوت املا و انشا ، آزادی موضوع و توانایی مراجعه به منابع در انشاست. دانش آموزان در املا حق هیچ گونه مراجـــــعه به منابع و لغت نامه و فرهنگ نامـــــه را ندارند . و این بــسیار آزار دهنده است .

دانش آموز قرار  است یاد بگیرد . در حالی که انشا اختیاری است ، دانش آموز هر لحظه که اراده کند می تواند و اجـــازه  دارد به هر منبعی مراجعه کند و البته مراجعه به منابع در انشا ، فعالیتی مثبــت تلقی

می شود.

 شاید یکی از دلایل بیزاری دانش آموزان از املا ، در دستوری و یک طرفه بودن آن است که البته این مو ضوع با فطرت آدمی سازگار نیست. املا به لحاظ یکـــطرفه بودن ، رنج آور و اضطراب ساز است . بنابراین تصور نمی شود که املا یک درس باشد ، املا بخشی از درس انشا است .

در این جزوه کوشیده ام انواع املاهای قابل اجرا در کلاس درس را برای پربارترکردن این درس و ایجاد رقابت و انگیزه ی سالم در دانش آموزان ، کنم:  

1- املاي تقريري يا خطابه اي

كه رايج ترين نوع املا در مدارس ماست.

مراحل آموزش املاي تقريري يا خطابه اي

الف : انتخاب متن املا و نوشتن آن روي تخته سياه با خط خوش و خواندن آن.

البته لازم به ذكر است در انتخاب متن بايد به اين موارد توجه نمود :

1- متن حاوي جمله باشد نه كلمه.

2- از كلماتي استفاده گردد كه حتماً تدريس شده باشد.

3- كلمات خارج از متن از بيست درصد كل كلمات بيشتر نباشد.

4- در هر جلسه از كلماتي كه در جلسات قبلي براي بچه ها مشكل داشته اند نيز استفاده شود.

ب : قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان

متن املا حداكثر تا دوبار قرائت شود. همچنين متن بايد به صورت جمله كامل يا به صورت گروههاي اسمي و فعلي قرائت شود.

ج : تصحيح گروهي املاها و تهيه فهرست اشكالات املائي

البته اين مرحله با مشاركت كامل دانش آموزان انجام مي شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك تك املاها را بررسي و مشكلات را استخراج مي كند بدين ترتيب كه معلم املاي اولين دانش آموز را در دست مي گيرد و به كمك يك دانش آموز كلمات ياد شده را رونويسي مي كند سپس املاي دومين ، سومين و ... را در دست مي گيرد و به كمك همان دانش آموز يا دانش آموز ديگري صورت صحيح غلطهاي املائي روي تابلو ثبت مي كند البته هرجا كه غلطها تكراري بودند جلو اولين مورد آن ، يك علامت مي زند در پايان با شمردن غلطها ، اشكالات املائي دانش آموزان را اولويت بندي مي كند.

د : تمرينات متنوع با توجه به اولويت بندي اشكالات املائي استخراج شده :

در اين مرحله معلم با توجه به مهمترين و پر تعدادترين اشكالات املائي دانش آموزان با به كارگيري انواع تمرينات حرف نويسي و كلمه نويسي و همچنين تمرينات كلمه سازي و جمله سازي به تقويت توان نوشتاري دانش آموزان مي پردازد.

2- املاي كارتي

به هر گروه يك كارت كلمه مي دهيم كه در آن كارت كلمات زيادي كه ارزش املائي دارند نوشته شده است و بعد از مدت زمان معين مثلاً 5 دقيقه اين كارتها را معلم جمع مي كند و پس از گروه مي خواهد كه هرچه در ذهن دارند (يك نفر كه سرگروه باشد) بنويسند و در پايان نماينده گروه كلمات را بخواند. هرگروه تعداد كلمات بيشتري بنويسد برنده است.

3- خواندن يك شعر كه مورد علاقه دانش آموزان باشد و سپس دانش آموزان پس از گوش دادن دقيق نوشتن كلماتي را كه بلد هستند را به صورت ذهني و در قالب يك جمله بنويسند. البته اين املا نيز گروهي است.

4- املاي رقابتي

هرگروه براي گروه ديگر با مشورت و همفكري در كلاس متن املا تهيه كنند و به گروه ها املا بگويند.

5- املاي تركيبي

بعد از اين كه دانش آموزان دو يا چند درس را خواندند بر اساس كلمات آن درسها جمله هاي جديدي بسازند و اين جمله ها را به دانش آموزان املا بگويند. البته اين كار را در ابتداي سال خود معلم انجام دهد ولي از بهمن ماه اين كار را در اختيار بچه ها قرار دهيد. و هر هفته يك گروه املا تهيه نمايد.

6- املاي پاي تخته به صورت تداعي معاني

مثلاً از يك دانش آموز بخواهيد كلمه اي مثل (ماهي) روي تخته بنويسد سپس از بچه ها مي پرسيم كه با ديدن (ماهي) به ياد چه مي افتند هركس كلماتي مي گويد. چون ، دريا – پولك ، آب ، هفت سين ، حوض ، موج ، صدف و اين كلمات را خود بچه ها روي تخته كلاس مي نويسند.

7- كلمه سازي با صداهاي مختلف و نوشتن يك جمله توسط هرگروه روي تخته

مثلاً با 3 صداي (ت و پ) مي نويسند توپ سپس هر گروه جمله اي را كه راجع به توپ گفته بود روي تخته مي نويسند.

8- املاي بي صدا

اين املا فقط به صور لب خواني به دانش آموزان گفته مي شود و ماهي يك بار در كلاس انجام شود و دانش آموزان با دقت و توجه به حركت لب هاي معلم ، كلمه را مي يابند و مي نويسند.

9- املاي تصويري

براي مثال در درس املا 10 تصوير روي تخته مي چسبانيم و به بچه ها در يك زمان معين فرصت مي دهيم تا نام آن تصاوير را در دفترشان بنويسند با اين روش ضمن اينكه در مي يابيم كه دانش آموزان اسم و معني كدام يك از شكل ها را مي دانند ، متوجه نيز مي شويم كه آنها در شناخت و نوشتن كدام حروف مشكل دارند و يا قوي تر هستد. در واقع معلم كلمه اي بر زبان نمي آورد بلكه خود دانش آموز با مشاهده تصوير، نام آنها را مي نويسد.

10- املاي واژه هاي همنام (تشابه)

واژه هايي را همنام يا متشابه مي خوانيم كه داراي شكل يكسان، اما معاني اي مختلف دارند مثل شير – داد – ستاره و ... به گروه ها كارتهايي مي دهيم كه جمله اي در آن نوشته شده است و يك كلمه كه واژه همنام هستند به رنگ قرمز نوشته شده است.

ستاره دامن دارد.     ستاره در آسمان است.            او مرا داد زد.         او به من سيب داد.

سپس از بچه ها سؤال مي كنيم كه آيا اين ستاره با اين ستاره يك معني را مي دهد يا اين داد با داد يك معني را مي دهد و جملاتي از اين قبيل.

11- املاي پر كردني

معلم از همه بچه ها مي خواهد كه يك كلمه مشكل از درس پيدا كنند. سپس يكي از فراگيران را پاي تخته مي آورد و كلمه انتخابي خود را براي معلم نشان مي دهد اگر به نظر معلم كلمه ؟؟؟؟ بود بازي آغاز مي شود. بدين ترتيب كه آن دانش آموز به تعداد كلمه انتخابي جاي خالي در تخته به صورت جدول مي كشد.

مانند : موقتاً     o o o o o

سپس از تك تك بچه ها مي خواهيم كه يك حرف بگويند اگر حرف گفته شد در جدول جاي داشت يك امتياز مي گيرد و اين بازي ادامه مي يابد.

12- املاي پنهان

همان جاي خالي است. جمله اي مي دهيم كه در آن جاي يك كلمه خالي است. چند تصوير هم مي دهيم. بچه ها نام تصاويري را كه با جاي خالي مناسب است در جايش مي نويسند.

13- كارتهاي تندخواني

اين كارت از كاغذ مقوايي كه تعدادي از كلمات آموخته شده با توجه به نشانه هاي تدريس شد در آن نوشته مي شود تشكيل شده و در اختيار گروه هاي كاري قرار مي گيرد و چون فعاليت به صورت گروهي است معلم از بچه ها مي خواهد كه تا فرصت تعيين شده كلمات را با كمك همديگر بخوانند و به ذهن خود بسپارند بعد از پايان فرصت كارت ها جمع آوري شده و از دانش آموزان خواسته مي شود كه هر يك صورت تعدادي هرچند تا از كلمات را به ياد آورند در دفتر املاي خود بنويسند.

14) املاي تقويت حافظه

معلم متني را روي تخته مي نويسد سپس متن را براي دانش آموزان مي خواند سپس روي نوشته هايش را پرده مي كشد و بچه ها بايد هر آن چه از متن فهميده اند را بنويسند. سپس معلم پرده را بر مي دارد و بچه ها متن خود را با متن تخته سياه مقايسه مي كنند و به خود امتياز مي دهند.

15) املا آينه اي

كلمات را بر عكس مي نويسيم و بچه ها بايد با آينه درست آنرا بنويسند.

16) املا آبكي

استفاده از آب و حياط مدرسه است. يعني يك گروه با آب پاش روي زمين كلمات را مي نويسند و گروه ديگر تصحيح مي نمايد.

17) املاي شانسي

معلم از قبل بر روي برگه هايي جداگانه و به صورت متنوع تمرينات املا را مي نويسد. مثلاً : كلمات بدون نقطه ، كلمات بدون سر ، كج و ... بعد آن ها را در جعبه اي قرار مي دهد و از هر گروه خواسته يك برگه بردارند و آن را حل نمايند و در صورت صحيح بودن املا از جوايز پشت برگه بهره مند مي شوند. (شامل تشويق زباني ، برچسب آفرين و ...) در نهايت گروهي كه بيشترين امتياز را كسب كرده برنده بازي است.

18) املاي سفره اي

يك موكت در حياط مدرسه پهن كرده و بعد از دانش آموزان خواسته به صورت گروهي و دايره وار نشسته و پشت سفره اي كه به ابعاد (40×40) است در وسط گروه قرار مي دهند و با ماژيك وايت برد متني را معلم در قالب كلمه و تركيب قرائت مي كند و بنويسند. در اين روش هر سطر را يك نفر از افراد گروه مي نويسد و بقيه نظارت مي كنند و در صورت وجود اشكال با مشورت هم به رفع آن مي پردازند.

19) قطار دوستان

روي زمين با گچ سفيد يا رنگي چند كلمه بنويسند و دانش آموزان را به گروه هاي 2 يا 3 نفره تقسيم كنيد و بخواهيد كه روي كلمات راه بروند و آن ر صدا كشي كنند. بدين ترتيب مهارت ديدن و شنيدن آنها تقويت مي شود.

20) املاي دوختني

 در اين املا به جاي استفاده از كاغذ از پارچه استفاده كنند و با نخ هاي رنگي هم بنويسند.

21) املا مسابقه اي

هر دانش آموز پوشه اي جداگانه تحت عنوان كمد املا دارد كه از پاكت هايي تشكيل شده است و پاكت حاوي حروفي از حروف الفباست. دانش آموزان دو به دو پوشه هاي خود را مي آورند و با هم مسابقه كلمه نويسي مي دهند.

22) فكر مي كني اصل كلمه چيست ؟

معلم 20 كلمه را به صورت ناقص روي تخته مي نويسد دانش آموزان بايد به كمك كتاب اصل كلمه را تشخيص دهند.

23) بازي جاده دانستني

در اين بازي دانش آموزان در گروه قرار مي گيرند و در مسير هاي تعيين شده رانندگي مي كند آنها را ايستگاه هاي مختلف با پاسخ دادن به سؤالاتي كه قبلاً توسط خود دانش آموزان تهيه شده است متوقف يا حركت مي كنند. پاسخ صحيح حركت در طول مسير ، پاسخ غلط توقف اتومبيل.

كمك لازم را در اين مواقع كوشش در ارتباط دادن وقايع و تجربيات زندگي خانوادگي با دروس مدرسه است ؛ مثلاً براي شاگردان كلاس هاي اول تا سوم دادن مسئوليت هايي مانند يادداشت كردن پيام هاي تلفني ، تشويق آنان به نوشتن نامه به دوستان ، نوشتن خاطرات روزانه و از اين قبيل به معلوماتي كه در مدرسه فرا مي گيرد جنبه عملي مي دهد و به انجام آن معني مي بخشد.

24) املا انگشتي

. شاگرد پشت سري كلمات را روي پشت فرد جلويي بنويسد و شاگرد جلويي از روش حركت انگشتي فرد عقبي بتواند لغات را بفهمد و بنويسد.

25)قصه نويسي از روي غلط هاي املايي

بعد از اينكه از روي چند درس به دانش آموزان املا گفتيد و غلط هاي املايي آنان را استخراج كرديد سپس از بچه ها بخواهيد كه با اين غلط هاي املايي يك متن كوتاه يا يك قصه تهيه كنند البته در مضمون متن مي توانند چند روز فكر كنند و براي رفع اشكالات خود نيز مي توانند از والدينشان يا معلمشان كمك بگيرند سپس از روي متني كه تهيه كردند به سايرين املا بگويند.

26) پر كردن جاهاي خالي با كلمات داده شده

متني را براي بچه ها تهيه مي كنيم پس از آنها مي خواهيم كه با كلمات داده شده جاهاي خالي را پر كنند پس از‌ آنها مي خواهيم كه يك بار متن را با دقت بخوانند و در پايان هرچه در ذهن دارند به خودشان املا بگويند يعني روي يك كاغذ بنويسند سپس معلم يا والدين متن را تصحيح كنند.

27)آموزش املا از طريق كلمات هم خانواده ، مخالف و يا هم معني

مثلاً ؛ سه بند اول درس را بنويس و به جاي ده كلمه ي آن كلمه هاي هم معني آن را بنويس يا كلمه هايي از درس پيدا كن كه نشانه هاي (ز – ذ – ظ - ض) دارند و سپس براي هر كدام دو هم خانواده بنويس.

28)املاي پاي تخته به صورت 2 نفره

2 نفر را پاي تخته مي آوريم وقتي به يك نفر املا مي گوييم ديگري مراقب است تا اگر اشتباهي صورت پذيرفت آن را تذكر دهد و اصلاح كند.

29)املاي حفظي

بچه ها روز قبل درس مورد نظر را حفظ كنند و املا در كلاس بنويسند با رعايت تمام علائم و نشانه ها.

30) املاي روزنامه اي

روزنامه با خود به كلاس بياورند و لغات را ببرند و از لغات بريده شده يك بند املا براي ما درست كنند و بر روي ورقه بچسبانند.

31)املا به شيوه ي بارش مغزي

شيوه ي كار بدين صورت است كه كارت هايي را آماده مي كنيم كه كلمات مندرج در آن ها هدف آموزشي مد نظر ما باشد مانند : خورشيد ، درخت و ...

اين كارت ها را در اختيار دانش آموزان قرار مي دهيم و از آن ها مي خواهيم ، براي هر كارت حدود 10 جمله بنويسند. البته جملات بايد با معني باشند. هدف از آموزش اين املا ، پرورش خلاقيت هاي دانش آموزان است . در اين روش ، نمره اي به دانش آموزان داده نمي شود و تنها امتياز مثبت به نوشته هاي بچه ها تعلق مي گيرد. 

نكته ها

1- املا فقط به درس فارسي اختصاص پيدا نكند و در صورت امكان و توانايي دانش آموزان از ساير دروس هم استفاده شود.

2- غلط هاي املايي را در هر جلسه شناسايي كنيم و در طول تدريس هفتگي تأكيد داشته باشيم.

3- تنوع و تكثر در نوع شيوه گفتن املا خيلي مهم است زيرا بچه ها تنوع را دوست دارند و املا به شيوه هاي گوناگون به دانش آموزان آموزش داده شود.

4- به والدين نيز آموزش داده شده كه چگونه به دانش آموزان املا بگويند و تصحيح و ارزشيابي نمايند. مثلاً ؛ مي توان از آنها خواست كه جريان املا نويسي را برعكس كنند يعني بچه ها املا بگويند و والدين بنويسند. يا معلمين عزيز حتي مي توانند املاي هفتگي را تهيه و در اختيار خانواده ها قرار دهند تا از اين متن به بچه ها املا بگويند.

5- به جاي تمرينهاي كسل كننده نوشتن مي توان تمرينهايي با انگيزه خواندني به بچه ها داد زيرا كسي املاء خوب مي نويسد كه خوب خواندن را بلد باشد.

6- نكته بسيار مهمي را كه هر معلم بايد به آن توجه داشته باشد اين است كه ، معلم حق ندارد دانش آموزان را براي اولين بار غلط نويسي ياد بدهد.

7- هرگاه ديديد كه دانش آموز كلمه اي را بلد نيست سريع روي تخته صحيح آن را بنويسيد و آن را تجزيه و تحليل كنيد ،‌ بهترين موقع آموزش املا همين موقع است و دانش آموز بهترين و بيشترين انگيزه را براي يادگيري دارد. زيرا دانش آموز نياز به صحيح نوشتن دارد. و از طرفي نياز ،‌ ما در تمام اختراعات است. و حسن اين كار اين است كه ديگر دانش آموز نياز به تقلب ندارد. زيرا مي داند كه هر وقت او مشكلي داشته باشد بلافاصله معلم برايش توضيح مي دهد.

8- هنگام خواندن متن املا هيچ وقت متن با شتاب و عجله خوانده نشود. زيرا در دانش آموزان ايجاد نگراني و اضطراب مي كند.

9- موقع گفتن املا و خواندن متن حتماً در يك جا بايستيد زيرا اگر حركت كنيم در گوش كردن دانش آموزان اختلال ايجاد مي شود.

10-  تحقیقا ت نشان می دهند، میزان غلط نویسی کلمات فارسی با افزایش سن کاهش می یابد. به عبارت دیگر ، درست نویسی با افزایش سن رابطه ی مستقیم دارد {پارسا،1383:83}. بنابراین ، غلط نویسی دانش آموزان خرد سال و خصوصا دبستانی ، امری است کاملا طبیعی. دانش آموزان با بزرگ تر شدن  تعداد لغات زیادی را به حافظه می ســــپارند و دارای گنــجینه ی مناسبی  از کلمات و لغات فارســــی می شوند .

روشهاي تصحيح املا

1- تعويض املا با بغل دستي و تصحيح توسط دانش آموزان ، در ابتداي سال سعي شود از دادن نمره خودداري شود و بجاي آن از كارتهاي رنگي استفاده گردد. مثلاً به آنها بگوييم هركس تا 3 غلط داشت رنگ آبي و اگر از 3 تا 5 غلط داشت رنگ سبز و اگر 5 تا 10 غلط داشت رنگ زرد و اگر هيچ ننوشت رنگ قرمز مي گيرد. البته در اين كار لازم است كه معلم متن املا را حتي امضا بزند و ببيند آيا بچه ها تصحيح كردند يا خير ؟

2- دانش آموز املاي خود را تصحيح كند.

3- خود معلم تصحيح كند.

4- گروهي املا را تصحيح كنند.

5- تصحيح به وسيله دانش آموز از روي تخته سياه صورت پذيرد.

6- تصحيح هر جمله بعد از خواند معلم.

یک روش پیش نهادی برای تصحیح املا

کمتر از خودمان پرسیده ایم ، نمره ی املا ، میزان دانسته های دانش آموزان را نشان می دهد یا میزان ندانسته های آنان را؟ وقتی دانش آموز در برگه ی امتحانی املا می نویسد اگر بیش از 10کلمه ی املایی را غلط بنویسد، نمره ی کمتر از 10خواهد گرفت و ممکن است این نمره سرنوشت او را تغییر دهد در حالی که او در همین املا ممکن است بیش از 30کلمه ی املایی را درست نوشته باشد . سوال این جاست که نمره ی کلمات درست نوشته شده چه می شود؟

معمولا آزمون درس های دیگر بر مبنای 20 طراحی می شود، ولی متناسفانه راجع به املا چنین نیست. بظر نمی رسد این معیار یا ملاک ، درست و منطقی باشد.

در این روش پیش نهادی ، سه اصل وجود د ارد:

1.      تعداد کلمات آزمون املا مشخص است، به جز حروف اضافه و کلماتی که ارزش املایی ندارند.

2.      ضریب کاهش نمره برای هر کلمه ای که به هر شکل غلط نوشته شده،یک نمره است .

3.   نمره گذاری املا طبق فرمول                                           انجام می شود. در این فرمول mیعنی نمره،rیعنی تعداد کلماتی که در متن املا پیش بینی شده و wیعنی تعداد کلماتبی که دانش آموز آن ها را غلط نئشته است. به این دلیل از              استفاده شده است تا دانش آموزان بتوانند نمره ی نسبتا بیش تری دریافت کنند.

4.   مثال: فرض کنید برای دانش آموزان کلاس سوم دبستان ، از یک در س فارسی املا گفته است. این آزمون مثلا60 کلمه دارد. دانش آموزی 22 کلمه ی آن را غلط نوشته است . نمره ی او چنین محاسبه می شود:

در حالی که در روش قبلی اگر دانش آموزی 22 غلط یک نمره ای داشته باشد، نمره  ی او از صفر هم کمــــتر خواهدبود. همان طور که ملاحظه می کنـــیدتعداد کلمات صحـیح،اثر مستقیـــــمی بر نمره دانش آموز دارد.

روش آموزش و افزایش مهارت درست نویسی « فرنالد»

1.      دادن اطمینان به دانش آموزان در این باره که این روش موفقیتش را تضمین می کند(اثر روانی مثبت )

2.      انتخاب کلمه ای توسط دانش آموز( براساس علاقه ی دانش آموز)

3.      نوشتن کلمه توسط معلم روی کارتی 10در 15 سانتی متری مقابل چشم دانش آموز و تلفظ کلمه توسط معلم

4.      رد گیری انگشتی توسط دانش آموز ان، تلفظ کلمه و نوشتن آن توسط دانش آموزان روی کاغذ به صورت فردی

5.      نوشتن از حفظ توسط دانش آموز

6.    تکرار مراحل در صورت غلط نوشتن دانش آموز

اشكالات و اختلالات املايي

اشكالات و اختلالات املايي متعدد و متنوع هستند و شناخت درست اين اشكالات به ما كمك مي كند كه راه درمان را بدانيم و به همه آنها يك جور نگاه نكنيم از جمله :

الف : مسائل رسم الخطي زبان نوشتاري فارسي بر جدانويسي تكيه دارد و در مقابل پيوسته نويسي واژه هاي مركب يا مشق به جدانويسي سفارش شده است مثلاً جوان تر، كتاب ها و ... يا قواعد مربوط به (ها) كه گاهي مي چسبند و گاهي نمي چسبند مثل آنها – كه دو املايي هستند و زياد مهم نيستند بخش ديگر مشكلات به گويش ها و لهجه هاي محلي معلمان بر مي گردد و ممكن است معلمي لهجه دار باشد و دانش آموز ممكن است اشتباه بنويسد.

ديد واگرا :

دانش آموز فقط به يك نقطه يا يك كلمه نگاه مي كند ولي كلمات مجاور آن را نيز مي بيند.

ديد همگرا :

دانش آموز به يك كلمه يا يك شي آنقدر متمركز مي شود كه اشياء اطراف آن را مبهم و غير واضح مي بيند.

ديد دو چشمي :

اين گونه دانش آموزان به علت چپ چشمي ، يعني فقدان هماهنگي دو چشم به اين جهت كه كانون عدسيهاي چشم ها با هم تطابق ندارند تصاوير را دوتايي مي بينند و در حافظه ديداري آنان تصوير دوتايي ثبت مي شود لذا در نوشتن ديكته دچار مشكل مي شوند.

ب : بخش ديگر اشكالات املايي دانش آموزان فرايندهاي آوايي و آموزش زبان فارسي است كه شامل فرايند حذف – جابجايي – افزايش و تبديل است.

فرايند حذف : در زبان گفتاري هنگام همنشيني عنصر اوليه براي ساختن واحدهاي بزرگتر ممكن است يك يا چند عنصر از عناصر اوليه حذف شود.

مثل صبر كن----- صب كن                دزدگير----- دزگير               مي روم ----- م رم

كه مي توان با كم كردن سرعت حرف زدن از وقوع اين فرايند جلوگيري كرد.

فرايند قلب (جابجايي) : در زبان گفتاري چنانچه هنگام همنشيني عناصر اوليه براي ساختن واحدهاي بزرگتر ، جاي دو عنصر با يكديگر عوض شود تاكسي – تاسكي كبريت ----- كربيت                تبريز- تربيز اين فرايند به سواد پدر و مادر بستگي مستقيم دارد.

فرايند افزايش : گاهي اوقات در زبان گفتاري هنگام همنشيني عناصر اوليه براي ساختن واحدهاي بزرگتر ، يك يا چند عنصر به عناصر اوليه افزوده شود.

سن و سال ------ سندوسال                   جهنم ----جهندم          ايوانكي ----- ايوانكيف

فرايند تبديل : در زبان گفتاري چنانچه هنگام همنشيني عناصر اوليه براي ساختن واحدهاي بزرگتر يك عنصر به عنصر ديگر تبديل شود.

بدتر- --– بتر                پنبه – - --پمبه        حذف --- حسف      بلدم---- بلتم

ديوار ---- ديفار                        طناب ---- طناف

كه دانش آموزان ممكن است براثر عادات نادرست هنگام خواندن متن يا نوشتن املا به صورت ناآگاهانه فرايندهاي حذف – قلب ، افزايش و تبديل را بكار گيرند.

ج : بخش ديگر از اين اشكالات برمي گردد به ضعف در حساسيت شنوايي. ژاله – جاله (يعني كودك در شنيدن صدا حساس نيست.)

د : بخش ديگر از اين مشكلات برمي گردد به ضعف در حساسيت حافظه شنوايي مثل جا انداختن كلمات.

ه : بخش ديگر از اين اشكالات برمي گردد به ضعف در حساسيت حافظه ديداري. (يعني كودك قادر نيست تصوير حرف مورد نظر را در كلمه بخاطر بياورد.)

مثل : حليه --- هيله                    عمو --- امو                  منظور --- منذور

و : بخش ديگر از اين اشكالات برمي گردد به ضعف در حساسيت حافظه توالي ديداري.

مثل : مادر ---- مارد                  آرد ---- آدر

ز : بخش ديگر از اين اشكالات برمي گردد به قرينه نويسي مثل ديد -----

ح : بخش ديگر از اين اشكالات برمي گردد به وارونه نويسي مثل ديد -----

ط : بخش ديگر از مشكلات املايي برمي گردد به عدم دقت مثل گندم ---- كندم

ي : بخش ديگر از مشكلات املايي برمي گردد به نارسانويسي مثل رستم ---- رسم

ك : بخش ديگر از مشكلات املايي برمي گردد به ضعف آموزشي مثل نامه ---- نام

د رمان اختلالات املايي

درمان نارسانويسي :

1- در اختيار قرار دادن روان نويس براي رسم خطوط

2- تهيه وايت برد كوچك براي نقاشي و رسم خط

3-اصلاح وضع نشستن كودك

4- راست قرار دادن كاغذ و دفتر

5- اصلاح قلم به دست گرفتن و انتخاب نوع مداد (كه بهترين و درست ترين روش به دست گرفتن قلم اين است كه قلم بين دو انگشت شست و نشانه قرار گيرد و انگشت سبابه تكيه گاه قلم گردد.)

6- تقويت عضلات انگشتان به كمك (خميربازي مچاله كردن كاغذ – استفاده از قيچي و بريدن كاغذ ، باز و بسته كردن دكمه – زيپ – بند كفش ورزش انگشتان – رسم خطوط بر روي شن و ماسه – پر كردن شكل نقطه چين – كامل كردن شكل كلمه : داركوب – داراب – نوشتن بين دو خط)

7- تقويت هماهنگي چشم با دست با روش هاي (در حلقه انداختن توپ – ماهي گيري – كوبيدن ميخ – تيراندازي – چسبانك و توپ – حلقه پلاستيكي – راست و توپ پيچاندن نخ دور قرقره – حمل استكان با ليوان آب عمود نگه داشتن چوب – بريدن اشكال – تيله بازي – يك قل دو قل - دوختن)

درمان و تقويت حافظه ديداري و توالي ديداري

 براي تقويت حافظه ديداري بايد «خوب ديدن» را تمرين كرد.

1- نشان دادن تصاوير و خواستن شرح هريك

2- نشان دادن تصاوير مركب و پيچيده و طرح سؤالات جزيي از آنها

3- نشان دادن وسايل و پنهان كردن يكي از آنها

4- تغيير محل دانش آموز و تشخيص جاي آنها

5- تهيه كارت واژگان كلمات دشوار هم خانواده و مترادف

6- تشخيص يك نشانه از نشانه هاي ديگر يا يك كلمه از كلمه هاي ديگر

7- استفاده از پازل

8- يافتن تصاوير در هم ريخته

9- رنگ زدن تصاوير درهم

10- يافتن حروف درهم

11- يافتن واژه در متن كتاب يا روزنامه

12- روي كارت 3 كلمه مي نويسيم بعد از نشان دادن به دانش آموزان ، آنرا مخفي مي كنيم و دانش آموز كارت را به ترتيب بيان كند.

درمان تميز ديداري :

يعني كودك در ادراك ريزه كاري و جزئيات كلمه اي كه به خاطر سپرده مي شود دچار مشكل بوده و بنابراين در نوشتن آنها مرتكب اشتباه شده است.

الف : توانايي در تميز ديداري : اين توانايي به تشخيص تفاوت يك چيز از چيز ديگر مربوط مي شود مثل : س از ش       (ص) از ض       ح از خ                  ك از گ         ر از ز

ب : پيدا كردن يك حرف از ميان حروف داده شده مثل   ل            ب – ي – ك – ل – م

ج : پيدا كردن يك كلمه از ميان كلمات داده شده مثل حاتم     قائم – خانم – خاتم – حاتم

د : ادراك نقش از زمينه – اين يك مهارت ادراكي است كه به تشخيص يك چيز از زمينه محيطي آن مربوط مي شود. وقتي دانش آموز اين مهارت را داشته باشد مي تواند حروف كوچك ( ب‍ ) و ( ت‍ ) را در ميان اين واژه ها به خوبي ؟؟؟؟؟.   شستشو – مسبب – مستأجر – مستاصل

ه‍ : نوشتن حروف مختلف الفبا البته درجات مختلف و پيدا كردن حروف مورد نظر بدون چرخاندن كارت.

ز : نوشتن حروف يا كلمات روي يك كارت البته به صورت درهم و پيدا كردن حرف يا كلمه مورد نظر.

درمان و تقويت حساسيت شنيداري

1- تشخيص صداها از يكديگر (ضبط صداهاي مختلف)

2- دادن املا از صداهايي كه دانش آموز بر آنها حساس نيست به عبارتي ديگر يعني كلماتي را كه بچه ها حساسيت دارند را به آنها املا نگوييم.

3- شنيدن انواع صدا با تن هاي مختلف (صداي ضبط را بالا و پايين بكنيم)

4- پرهيز از شنيدن صداهاي بلند

5- تقويت مهارتهايي براي رفع جا انداختن كلمات مثل خواندن – ابتدا متن را براي بچه ها مي خوانيم تا گوش آنها آن صداها و كلمات را بشنوند.

6- بستن چشم دانش آموز و از فردي ديگر مي خواهيم تا نام او را بگويد و او تشخيص بدهد كه چه كسي او را صدا كرده است.

7- شنيدن به راديو با صداي بسيار كم به طوري كه به زحمت قابل شنيدن باشد.

درمان بي دقتي

دانش آموزي كه بي دقت است اصولاً و معمولاً جز دانش آموزان زرنگ و عالي است بنابراين بايد اكثر اوقات به او تذكر داد.

درمان قرينه و وارونه نويسي

تذكر دادن دانش آموزان به بالا و پايين و سمت هاي چپ و راست و عدم دخالت خانواده ها در ابتدا آموزش مي توان اين مشكل را حل كرد.

مشكلات آموزشي

1- اشتباه ---- ‍ه            (نام ------ نامه            زنه خوب           زن خوب)

2- ا ---- استثنا خراك --- خوراك

3- سرهم و جدانويسي

4- كلمات متشابه (خيش - خويش)

5- اشتباه كاربرد حروف عربي (ثواب - صواب) (الم - علم)

6- استفاده از كلمات هم خانواده به جاي هم

7- جا انداختن (ع) دفع ---- دف

8- حذف يكي از حروف ا و ع  وقتي كه پشت سرهم مي آيد. اعمال – عمال – امال

9- تشديد

10- نوشتن مصدر به جاي فعل ديدند ----- ديدن

11- عدم تشخيص ذ – ز – ض – ظ   نمازگزار – سپاسگزار – ناظم – حوض

تذكر مهم :

بسيار ضروري است كه از گفتن تعداد غلطهاي كودك به هنگام انجام تمرينها ، يا به هنگام تصحيح ديكته خودداري كنيم. هميشه بايد تعداد واژه اي را كه درست نوشته است و از نظر او يك تلاش موفق محسوب مي شود ، به حساب آوريم. اين امر موجب تقويت يادگيري وي خواهد شد.

جدول چند نمونه اختلالات املايي

­

حال سؤالي كه در پايان مطرح مي شود يا به ذهن مي رسد اين است كه ما معلمين با مشكلات املايي بچه ها چگونه برخورد مي كنيم به عبارتي ديگر برخوردهاي غلط معلمين چيست ؟

1- پند و اندرز

2- تحقير و تنبيه

3- كوتاهي خانوده

4- افزايش ميزان تكليف

5- نوشتن شكل صحيح كلمات و ... كه هيچ يك از موارد نامبرده بالا درست و اصولي نيست به اميد روزي كه ما معلمين روش صحيح و اصولي را در آموزش املا در پيش بگيريم.

به اميد آن روز

منابع

1- روش تدريس زبان فارسي در دوره دبستان دكتر بهمن زندي

2- روش تدريس فارسي ابتدايي دوره كارداني تربيت معلم كد 6004

3- مجله رشد معلم شماره 6 اسفند 73

4- نوار سي دي آموزشي املا با همكاري وزارت آموزش و پرورش و تكنولوژي

5-ملکوتی، زهرا- املا به شیوه ی بارش مغزی- مجله ي رشد آموزش ابتدايي – شماره ي 5- بهمن 1386

6-تبريزي، مصطفي- درمان اختلالات ديكته نويسي- انتشارات فراروان- چاپ دهم

7- جعفریان یسار، حمید- سفید، خاکستری،سیاه در زنگ املا -مجله ي رشد آموزش ابتدايي – شماره ي 4- دی 1386

8- جهانشاهی، پریوش-سارا پرواز می کند